Skażenie radioaktywne – postępowanie

Lek. med. Tomasz Bałys
Głównym pierwiastkiem radioaktywnym zawartym w powietrzu po awarii elektrowni jądrowej lub ataku nuklearnym jest J131 o kresie połowiczego rozpadu ok. 8 dni (tzn. połowa dawki ulega unieczynnieniu przez 8 dni, pozostała część przez następne 8 dni itd.).
Jod wychwytywany jest głównie przez tarczycę, częściowo przez gruczoły sutkowe, jajniki i żołądek. Na terenie Polski mimo jodowania soli nadal jest niedobór jodu w pożywieniu, co skutkuje przerostem tarczycy (wolem) i zwiększoną jodochwytnością gruczołu tarczowego.
Podanie jednorazowej dawki preparatu z jodem po kilku dniach blokuje jodochwytność tarczycy na okres ok. 3-4 tygodni (EFEKT WOLFFA-CHAIKOFFA*), potem jodochwytność wraca do normy. Może to zapobiec odległym skutkom napromienienia tarczycy (rakowi tarczycy).
Decyzję o profilaktyce jodowej podejmuje lekarz. Państwowa Agencja Atomistyki zwraca uwagę, iż samodzielne przyjmowanie preparatów ze stabilnym jodem może być szkodliwe dla zdrowia. Skutkiem ubocznym stosowania preparatów może być nadmierne uaktywnienie tarczycy, co może doprowadzić do jej nadczynności. U niektórych pacjentów, w tym cierpiących na zaburzenia układu krążenia, może to doprowadzić do zagrożenia zdrowia i życia. Dlatego preparaty z stabilnym jodem należy przyjmować tylko w przypadku wystąpienia konkretnych zaleceń.

Państwowa Agencja Atomistyki prowadzi stały, całodobowy monitoring sytuacji radiacyjnej w kraju. Obecnie w Polsce nie ma zagrożenia dla zdrowia i życia ludzi oraz dla środowiska. Aktualne dane ze stacji wczesnego wykrywania skażeń promieniotwórczych (ang. Permanent Monitoring Station – PMS) publikowane są na bieżąco na stronie PAA: https://www.gov.pl/web/paa/sytuacja-radiacyjna.

Stacje systemu wczesnego wykrywania skażeń promieniotwórczych zapewniają monitorowanie poziomu promieniowania jonizującego na terenie kraju 24 godziny na dobę, 7 dni w tygodniu. Dzięki pomiarom spektrometrycznym umożliwiają wykrycie pojawienia się w środowisku śladowych ilości izotopów pochodzenia sztucznego, co pozwala na wczesne i sprawne reagowanie w przypadku wystąpienia zdarzeń radiacyjnych.

*EFEKT WOLFFA-CHAIKOFFA– zjawisko ograniczania transportu jodu z surowicy krwi do tarczycy w sytuacji jego znacznego nadmiaru (np. duża podaż z pokarmem). Tarczyca ma ograniczone możliwości wykorzystania jodu do syntezy hormonów, stąd konieczność spowolnienia jego transportu do gruczołu.

*Płyn Lugola– wodny roztwór jodu z jodkiem potasu o następującym składzie: jod – 1%, jodek potasu – 2%, woda destylowana – 97%.

*Dzienne fizjologiczne zapotrzebowanie na jod: do 6 miesiąca życia – 40 mikrogramów; od 7 do 12 miesiąca życia – 50 mikrogramów; od 1 do 3 roku życia – 70 mikrogramów; od 4 do 6 roku życia – 90 mikrogramów; od 7 do 9 roku życia – 120 mikrogramów; od 10 do 15 roku życia – 150 mikrogramów; od 16 roku życia – 160 mikrogramów; kobiety w ciąży i karmiące ok. 240 mikrogramów

*WHO/SDE/PHE/99.6
English only Dist.: General Guidelines for Iodine Prophylaxis following Nuclear Accidents
Update 1999 –wytyczne profilaktyki jodowej Światowej Organizacji Zdrowia po skażeniu nuklearnym Genewa 1999r.

*1 miligram (mg) = 1000 mikrogramów (um)

*dawka jodku potasu powinna być większa od dawki jodu

Wskazania do zastosowania Jodku potasu G.L.Pharma:

Zapobieganie wychwytowi radioaktywnego jodu przez tarczycę po spożyciu lub inhalacji substancji radioaktywnej po katastrofie nuklearnej, podczas której nastąpiło uwolnienie radioaktywnych izotopów jodu. 

Dawkowanie:

doustnie; tabletki można rozgryzać lub połykać w całości; w celu podania noworodkom i małym dzieciom można je rozgnieść lub rozpuścić w wodzie, syropie lub innym płynie; całkowite rozpuszczenie tabletki może trwać do 6 min. Preparat można przyjmować jedynie po wyraźnym wezwaniu przez odpowiednie władze, np. poprzez radio lub TV. Zaleca się jak najszybsze przyjęcie tabletek, najlepiej w ciągu 2 h od momentu narażenia na działanie promieniowania, jednak podanie tabletek w ciągu 8 h wciąż jest korzystne. Dorośli, młodzież >12 lat oraz kobiety w ciąży i karmiące piersią (bez względu na wiek). 100 mg jodu (2 tabl.). Dzieci w wieku 3–12 lat – 50 mg jodu (1 tabl.), 1 mies.–3 lata – 25 mg jodu (1/2 tabl.), <1 mies. – 12,5 mg jodu (1/4 tabl.). Zazwyczaj wystarczające jest jednorazowe podanie preparatu. Jeśli działanie radioaktywnego jodu przedłuża się >24 h i powtarza się ekspozycja, przyjmowanie skażonego pokarmu lub wody oraz gdy ewakuacja nie jest możliwa, może być konieczne kolejne podanie. U noworodków, kobiet w ciąży i karmiących piersią oraz u osób w wieku >60 lat nie stosować więcej niż 1 dawkę. Noworodki i osoby >60 lat są bardziej narażone na negatywne skutki zdrowotne po stosowaniu wielokrotnych dawek. Nie jest zalecane podawanie tabletek zawierających jod osobom w wieku >40 lat, ponieważ jest mniej prawdopodobne, że odniosą one korzyści ze stosowania preparatu po ekspozycji na jod radioaktywny. Nie ma konieczności dostosowania dawki u osób z zaburzeniami czynności nerek lub wątroby.

Przeciwwskazania:

Nadwrażliwość na którykolwiek składnik preparatu w tym uczulenie na jod, zapalenie opryszczkowate skóry (choroba Dhuringa), nadczynność tarczycy, pokrzywkowe zapalenie naczyń z hipokomplementemią, towarzyszące niektórym chorobom z autoagresji (kolagenozom).